GPS-spoofing bij bedrijfswagens: risico’s en tips

In een steeds verder gedigitaliseerde bedrijfswereld speelt GPS-tracking een centrale rol in het wagenparkbeheer. Het maakt nauwkeurige locatiebepaling mogelijk, zorgt voor efficiënte routeplanning, helpt brandstofkosten te verlagen en maakt het monitoren van voertuiggebruik eenvoudiger. Maar juist hier ontstaat een nieuw risico: GPS-spoofing.

GPS-spoofing – het doelgericht nabootsen van een vals GPS-signaal – vormt een groeiend gevaar voor bedrijven. Het kan leiden tot financiële schade, juridische complicaties en veiligheidsproblemen. In dit artikel leest u hoe GPS-spoofing werkt, waar het voor wordt ingezet, hoe u het kunt herkennen en – belangrijker nog – hoe u zich ertegen kunt beschermen.

GPS-spoofing is het opzettelijk uitzenden van vervalste GNSS-signalen (Global Navigation Satellite System) om een ontvanger een verkeerde locatie of tijd te laten weergeven. In tegenstelling tot GPS-jamming – waarbij signalen worden geblokkeerd en het probleem direct merkbaar is – kan GPS-spoofing een voertuig ongemerkt op een dwaalspoor brengen.

Bij een spoofing-aanval zendt een aanvaller nagemaakte GPS-signalen uit die sterker zijn dan de originele satellietsignalen. Het navigatiesysteem ‘springt’ dan over op deze valse signalen en toont gemanipuleerde locatiegegevens. Voor fleetmanagers betekent dit: terwijl GPS-jamming vaak meteen wordt opgemerkt door het wegvallen van het signaal, blijft GPS-spoofing vaak onopgemerkt – met mogelijk grote gevolgen.

Hoewel gedocumenteerde spoofing-aanvallen op voertuigen tot nu toe relatief zeldzaam zijn, zijn er wereldwijd wel degelijk bevestigde gevallen die een reëel dreigingsbeeld schetsen. Criminelen maken momenteel vaker gebruik van jammers om volgsystemen te verstoren, maar de eerste spoofing-incidenten laten zien welke risico’s dit met zich meebrengt:

Ladingdiefstal via GPS-manipulatie: In Europa zijn gevallen bekend waarbij georganiseerde bendes de navigatie van vrachtwagens manipuleerden via GPS-spoofing. Chauffeurs werden naar verkeerde loslocaties geleid, waar criminelen de volledige lading onderschepten. De planning ging er intussen vanuit dat het voertuig zich op de juiste route bevond.

Autosalon van Genève 2019: Honderden tentoonstellingsvoertuigen werden getroffen door GPS-spoofing. Navigatiesystemen toonden plots het jaar 2036 en foutieve locaties in Engeland. Hoewel dit incident niet bewust werd veroorzaakt, maakte het op pijnlijke wijze duidelijk hoe kwetsbaar moderne voertuigtechnologie is.

Grensgebieden in Oost-Europa: In het kader van het conflict in Oekraïne werden in aan Rusland grenzende regio’s (zoals de Baltische Zee en Finland) grootschalige GNSS-storingen gemeld. Naast jamming werd er ook spoofing vastgesteld, met gevolgen voor het wegverkeer. Begin 2024 vielen in het Oostzeegebied GPS-systemen gedeeltelijk uit. Vrachtwagennavigatie en fleet tracking raakten ontregeld, schepen moesten routes aanpassen en vluchten werden geannuleerd.

Het aantal bekende spoofinggevallen bij civiele voertuigen is nog beperkt – mede doordat succesvolle aanvallen vaak onopgemerkt blijven (een misleid GPS-signaal valt in eerste instantie alleen op door afwijkende data). Bovendien geven veel daders de voorkeur aan eenvoudige jammers, die makkelijker te gebruiken zijn en al effectief tracking verstoren. Toch maken de bovenstaande voorbeelden duidelijk: spoofing is technisch haalbaar en inmiddels al in de praktijk toegepast – van tentoonstellingshallen tot op de snelweg.

De gedocumenteerde gevallen geven aan wat voor problemen GPS-spoofing kan veroorzaken in het (weg)verkeer:

Diefstal en fraude: Een belangrijk motief is het bewust omleiden van voertuigen of het verhullen van hun werkelijke locatie, bijvoorbeeld om ladingen of de voertuigen zelf te stelen. Dit kan leiden tot aanzienlijke financiële schade – in potentie miljoenen euro’s. Alleen al in Duitsland wordt de schade door ladingdiefstal jaarlijks geschat op 2,1 miljard euro – en dat is zónder spoofing. Deze techniek draagt bij aan de verdere professionalisering van georganiseerde criminaliteit.

Veiligheidsrisico’s: Als een voertuig door spoofing wordt misleid, neemt het risico op ongevallen toe. In extreme gevallen kan een autonoom of semi-autonoom rijdend voertuig verkeerde positiedata ontvangen en daardoor onjuiste manoeuvres uitvoeren. In tests is het bijvoorbeeld gelukt om Tesla-voertuigen binnen 60 seconden te manipuleren. Het valse signaal zorgde ervoor dat de autopilot plotseling remde en de rijstrook verliet – met potentieel gevaarlijke gevolgen voor inzittenden en andere weggebruikers.

Wagenparkbeheer en logistiek: Voor fleetmanagers is vooral de manipulatie van locatie- en telematicagegevens problematisch. Spoofing kan bijvoorbeeld ritregistraties vervalsen of geofencing-systemen omzeilen. Criminelen kunnen zo gestolen voertuigen laten lijken alsof ze nog gewoon op route zijn, terwijl ze zich in werkelijkheid ver buiten het verwachte gebied bevinden. De gevolgen voor de bedrijfsvoering variëren van verstoorde logistieke processen tot problemen met facturatie, zoals foutieve kilometerstanden of onjuiste urenregistraties.

Opvallend is dat GPS-spoofing tegenwoordig geen geavanceerde militaire technologie meer vereist. Veiligheidsonderzoekers tonen regelmatig aan dat een GPS-ontvanger al te misleiden is met vrij toegankelijke software en hardware die slechts een paar honderd euro kost. In het eerder genoemde Tesla-experiment lukte het om met open-source tools en een eenvoudige zender binnen 60 seconden de GPS-gegevens van het voertuig over te nemen.

Toch vergt effectieve spoofing enige technische kennis. Het vervalste signaal moet namelijk gesynchroniseerd en geloofwaardig zijn – met bijvoorbeeld kloppende tijdstempels en een realistische verplaatsing – om door de ontvanger als geldig te worden herkend. Apparatuur die dit mogelijk maakt, is inmiddels verkrijgbaar via het criminele circuit of zelfs via online handelsplatformen – al is het gebruik ervan uiteraard illegaal.

Experts waarschuwen dat de beschikbaarheid van dergelijke technologie blijft toenemen. Volgens de Europese ruimtevaartorganisatie EUSPA worden de kennis en middelen voor spoofing-aanvallen steeds wijdverspreider, wat al heeft geleid tot een toename van verstoringen. Kort gezegd: de drempel voor aanvallers wordt lager, en zonder tegenmaatregelen is de kans groot dat dergelijke aanvallen in frequentie zullen toenemen.

Hoewel GPS-spoofing niet altijd direct zichtbaar is, zijn er subtiele signalen waaraan manipulatie te herkennen valt:

Technische signalen

• Plotselinge locatieverspringingen: Voertuigen ‘springen’ zonder duidelijke reden naar foutieve coördinaten.
• Tijd-/datumafwijkingen: Navigatiesystemen tonen onjuiste tijden of datums.
• Onlogische routevoorstellen: Het navigatiesysteem wijkt onverwacht af van bekende of efficiënte routes.
• Afwijkende signaalsterkte: Ongebruikelijk sterke GPS-signalen in bepaalde gebieden kunnen duiden op spoofing.

Organisatorische waarschuwingstekens

• Afwijkende ritrapportages: Elektronische rittenregistraties komen niet overeen met de geplande routes.
• Geofencing-overtredingen: Voertuigen lijken zonder reden ingestelde zones te verlaten.
• Communicatiestoringen: Chauffeurs zijn tijdelijk onbereikbaar, terwijl het GPS-signaal zogenaamd nog aanwezig is.

Waar GPS-spoofing nog relatief zeldzaam voorkomt, is GPS-jamming inmiddels een wijdverspreid probleem binnen het wagenparkbeheer. GPS-jammers zenden elektromagnetische storingssignalen uit die de zwakke satellietsignalen overstemmen, waardoor GPS-plaatsbepaling volledig geblokkeerd wordt. Omdat GPS-signalen afkomstig zijn van satellieten op ruim 20.000 kilometer afstand en dus zeer zwak zijn, is een kleine en goedkope stoorzender al voldoende om het signaal in een straal van circa 10 meter te verstoren.

Wat het extra zorgwekkend maakt: ondanks een Europees verbod zijn GPS-jammers nog steeds eenvoudig verkrijgbaar. Voor minder dan 100 euro zijn ze online te bestellen, wat ze aantrekkelijk maakt voor autodieven en andere criminelen. In Nederland bestrijdt de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI) het gebruik van jammers intensief. Hierbij werkt de RDI samen met politie, douane, verkoopsites en andere Europese landen. Eigenaar en gebruiker kan altijd rekenen op een boete.

Als antwoord op deze dreiging zijn er gespecialiseerde GPS-trackers ontwikkeld die ook tijdens jamming-aanvallen blijven functioneren. Een voorbeeld is de Mi01 Peilzender met recoveryservice. Dankzij de ingebouwde slaapmodus is de zender tussen de locatie-updates (eens per 24 uur) door niet te detecteren met een signalscanner. Het systeem gebruikt niet alleen GPS, maar combineert ook GSM- en LoRa-signalen voor een betrouwbare positiebepaling – zelfs als het GPS-signaal wordt verstoord.

Met een batterijduur tot 5 jaar en een waterdichte IP67-behuizing biedt de Mi01 een duurzame oplossing tegen diefstal van voertuigen en objecten. Bij diefstal schakelt het systeem over van een dagelijkse locatie-update naar een interval van elk uur, of zelfs elke 15 minuten, zodat de opsporing makkelijker makkelijker wordt. Zonder dat dieven het door hebben.

De Mi01 Peilzender is het apparaat waar dieven in heel Europa voor vrezen. Met de unieke recoveryservice is hij de perfecte aanvulling op mechanische beveiligingen. Hij zendt zijn positie uit in vaste intervallen en is niet te saboteren.

GPS-spoofing is geen sciencefiction meer, maar een realistisch risico dat inmiddels door enkele concrete gevallen en onderzoeken is bevestigd. Vooral bij waardevolle vrachten en zakelijke wagenparken bestaat er een reëel – zij het nog zeldzaam – risico om slachtoffer te worden van zo’n aanval.

De meeste criminelen gebruiken momenteel nog relatief simpele jamming-technieken. Spoofing kan aantrekkelijker worden omdat het een geraffineerdere manipulatie mogelijk maakt: het simuleert een valse locatie in plaats van alleen het GPS-signaal uit te schakelen. De grootste dreiging komt van gerichte aanvallen, bijvoorbeeld door insiders of hackers die het op een specifieke zending hebben voorzien, of sabotage tegen cruciale transportroutes.

In de praktijk blijft GPS-spoofing op de weg voorlopig een zeldzaamheid. Wagenparken kampen de laatste jaren vaker met GPS-uitval door technische storingen of per ongeluk veroorzaakte jamming, dan met doelgerichte spoofing-aanvallen. Toch stijgt de dreiging: met de toenemende digitalisering van voertuigen, autonome functies en vrij beschikbare spoofing-tools wordt het risico in de komende jaren groter. Vooral bedrijven met kritische goederen of sterk geautomatiseerde processen doen er goed aan dit onderwerp proactief te benaderen.

• Voorlichting en training: Maak chauffeurs en planners bewust van vreemd navigatiegedrag. Wanneer GPS plotseling onlogische routes aanwijst of tijd- en datumgegevens niet kloppen, moet er alertheid zijn en controle volgen (bijvoorbeeld via alternatieve navigatiebronnen of telefonisch contact met de centrale).
• Technische beveiliging: Onderzoek beschikbare technologieën zoals anti-jam- en anti-spoofing hardware (bijvoorbeeld speciale antennes) voor uw voertuigen, zeker bij waardevolle vrachten.
• Noodplannen: Bedenk hoe de bedrijfsvoering doorgaat bij GPS-uitval. Zijn er offline kaarten of alternatieve routes? Kunnen voertuigen desnoods telefonisch worden aangestuurd? In noodgevallen moeten transportbedrijven terug kunnen vallen op “analoge” navigatie zonder in paniek te raken.
• Situatie monitoren: Blijf op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Vakmedia en CERT-meldingen rapporteren steeds vaker over GNSS-storingen in bepaalde regio’s. Bij signalen van een toename kunt u preventief handelen (zoals routes om gevaarlijke zones heen plannen, net als bij files). Samenwerking binnen brancheverenigingen helpt om vroegtijdig waarschuwingen te ontvangen, bijvoorbeeld bij spoofing-incidenten in naburige landen.

Samenvattend: de kans op een GPS-spoofing-aanval op een doorsnee wagenpark is nu nog laag, maar de gevolgen kunnen groot zijn. Preventieve maatregelen, zowel technisch als organisatorisch, vormen een verzekering tegen een groeiend risico. De ervaringen uit luchtvaart en scheepvaart leren dat het beter is om vooraf verdedigingsmechanismen te hebben dan onvoorbereid te zijn bij een incident. Fleetmanagers doen er goed aan GPS-spoofing en jamming mee te nemen in hun IT-veiligheidsstrategie om hun voertuigen en ladingen ook tegen deze onzichtbare dreiging te beschermen.